Niedawno Internet obiegła informacja o udostępnieniu online przez Archiwa Narodowe USA tysięcy zdjęć lotniczych, wykonanych przez niemieckich zwiadowców podczas II wojny światowej. W 1945 r. po klęsce hitlerowskich Niemiec trafiły one w ręce wojsk amerykańskich.
W tej unikatowej kolekcji są też ujęcia z lotu ptaka niektórych miejscowości z naszych terenów. Załoga samolotu niemieckiego wykonała te zdjęcia trzy dni po napaści na Związek Radziecki, 25 czerwca 1941 r., lecąc wzdłuż szosy z Krynek do Białegostoku, za Talkowszczyzną zbaczając w prawo w kierunku Sokółki. Ten odcinek lotu można prześledzić oglądając zdjęcia pod linkiem:
https://catalog.archives.gov/search-within/175789570
Są tam dwa zdjęcia Krynek oraz zrobione kolejno z boku Ostrówka i Pierożek, nad Ostrowiem Północnym, Talkowszczyzną i Trzciannem Starym.
Fotografie te mają wielką wartość historyczną. Zrobione ze znacznej wysokości nie pokazują co prawda zbyt wielu szczegółów i często są niezbyt wyraźne, ale trzeba umieć je oglądać, by mimo wszystko dostrzec niezwykle ważne elementy ówczesnej przestrzeni. Przede wszystkim rzuca się w oczy rozdrobniona szachownica pól uprawnych. Te „pałoski” były niekiedy tak wąskie, że ledwie mieściły koła konnego wozu – żeleźniaka. Kto zna dziś takie nazwy, jak „uczastak”, „paŭuczastak”, „traciak”, „czaćwiartuszka”? Tak od uwłaszczenia pod koniec lat sześćdziesiątych XIX wieku chłopi dzielili nadziały dla swych synów, a ci potem dla swoich i tak przez kilka pokoleń. W Ostrowiu Południowym komasację, czyli scalenie gruntów przeprowadzono dopiero w drugiej połowie lat sześćdziesiątych XX w.
Na niemieckich zdjęciach widać jeszcze nieistniejące dziś boczne drogi, jak ta z Ostrowia Północnego do Ostrówka i dalej do Sukowicz lub Pierożek, Harkawicz, Jurowlan. Na jednym ujęciu dostrzec można ostrowski cmentarz parafialny z cerkwią św. Włodzimierza. Prowadzi do niego tak jak obecnie droga od kryńskiej szosy. Ale z drugiej strony dojazd był inny. Prowadził na skróty do plebanii, której teren na jednym ze zdjęć też jest widoczny, choć słabo. Widać tam jednak zarysy kompleksu budynków, także po przeciwnej stronie. Do 1915 r. stała tam murowana piętrowa szkoła cerkiewno-parafialna. Na jej miejscu po sześciu latach od zrobienia zdjęcia zbudowano stojący do dziś budynek szkolny, który obecnie pełni funkcję pensjonatu turystycznego.
Z kolei tuż za Ostrowiem Północnym dobrze widoczna jest przecinająca szosę rzeczka. W tym miejscu kiedyś był most. Rzeczka dawno już wyschła, jak wiele innych rzeczułek w okolicy. Niektóre są zaznaczone na wcześniejszych mapach, ale ta chyba jako jedyna została uwieczniona na zdjęciu.
Jerzy Chmielewski
