A B C D E F G H I J K L Ł M N O P R S Ś T U W Z Ż

 

A

abaroh – bróg, stóg siana lub snopów z podnoszonym dachem na czterech narożnych słupach

abijaki – chodaki (samodziałowe obuwie z drewna)

aboja raboja – tacy sami, w znaczeniu jedno wart drugiego

absadka – atramentowe pióro do pisania ze stalówką, obsadka

adziennie, adziety, adziecca – ubranie, ubrany, ubrać się (brus. vopratka, apranuty, apranucca)

ahłobli – hołoble, dyszle w zaprzęgu konnym

apałonik – chochla, łyżka wazowa, warząchew

asielica – pastwisko niedaleko wsi

astałop – jełop, nieuk, obibok (patrz stołgier)

atawa – drugi pokos siana (pierwszy – pierwica)

atosa – element końskiej fury

 

B

babka – wiejska akuszerka, znachorka

balon – konny wóz na gumowych kołach (w odróżnieniu od żeleźniaka)

bałabanić – bębnić

bałoto – łąka, także pastwisko

bałtun – zepsute jajko

bakoŭka – sypialnia (wielka chata – duży pokój)

bałajzy – (albo razwaliny), słowo pochodzenia jaćwieskiego, dalej ozn. [j], drewniany ażurowy podest nakładany na nośną część wozu konnego w celu przewożenia siana lub snopów, ewentualnie słomy, z łąk i pól do stodoły

bałbatać – mówić co ślina na język przyniesie, pokr. pol. bełkot (łabanda – plotkara)

banka – metalowe naczynie z kranikiem do zbierania śmietany z mleka

barysz – zakrapiany alkoholem finał aktu kupna-sprzedaży, np. konia na targu (targowano się o cenę, nawzajem uderzając się dłońmi na płask, a potem szło się do gospody wypić „barysz”)

baszłyk – kaptur płaszcza

baszmak – byle jaki but na nogę (ironicznie: człowiek mało rozgarnięty)

batarejka – latarka

betki – podgrzybki i grzyby inne niż borowiki (prawdziwki to hrybe)

biaremia – porcja polan drewna niesiona przy sobie na ręku zgiętym w łokciu

biaźmien – ręczna waga

biczkawacca – tłoczyć się, cisnąć się, pchać się, ściskać, robić tłum

biło – szczytek łóżka

bizun – bat, nahajka

bojka – drewniane naczynie do ubijania masła

brazgitać – brzęczeć, brzęk szklanek, garnków…

braznuć – uderzyć czymś o coś

brusok – osełka

buchta – głęboka woda, miejsce w rzece lub stawie o mulistym głębokim dnie

buława – łeb, głowa (łysa albo okrągła)

bułka chleba – bochenek chleba

burian – zielsko (staropol. burzany)

busiał – bocian

 

C

chabar – łapówka

chabiel – kochanek, gach

chałat – byle jakie okrycie

chamut – część końskiej uprzęży nakładana na szyję, składająca się z drewnianych kleszczy w kształcie kabłąka, o miękkim podkładzie

chawać (świni, karowy, koni…) – hodować (świnie, krowy, konie…)

ciakawy – żwawy, ruchawy

ciarabić – trzebić, obcinać gałęzie, także ścinać pędy warzyw

ciermiacz – „kora” zmiędlonego, przetartego (strzepanego) lnu; staropol. paździerz (stąd nazwa miesiąca październik)

ciopkajecca – strzępi się

czasinka – chwila, minutka

czuć-czuć – trochę, odrobinka

czuć nie… – prawie jak…

 

D

dafadkowy – wybrakowany, skłonny do jakiejś choroby

dawoli (stania) – wystarczy

dentki – w znaczeniu bombki choinkowe

doszka – deska, patrz: lanta

drystaczka – biegunka

dubiec – patyk, rózga

duży – silny, mocny (niduży – słaby, niedołężny)

duch – ciąg w piecu

duha – element końskiej uprzęży, drewniany kabłąk nad grzbietem konia

dwor – podwórko, teren-przestrzeń poza domem, por. pol. wyjść na dwór

dziaha – pasek od spodni

dziacialina – dzięcielina (dzika koniczyna)

dziarkacz – zużyta miotła (wienik)

dzygać – [j] skakać

 

E

 

F

fest – odpust, wielki jarmark, obowiązkowo ze straganami, na placu przy kościele lub cerkwi w dniu święta parafialnego lub świętego czczonego w parafii

fincikluszki – zbytki, zabawy

 

G

gardyny – firanki (zanawieski – zasłony)

gira – [j] większy ciężar do wagi

gierga – [j] krzemień, hubka, krzesiwo

guzioł – węzeł, supeł

 

H

ha? — co?, czego?, proszę?

halina – gałąź

haławieszka – głownia, niedopalone polano, żar w piecu

hanawicy (zamiennie nahawicy) – spodnie

hanucza – szmata, onuca, zużyte płótno; słowo kojarzone z brudem (pokr. po jaćw. Czarna Hańcza – Brudna Rzeka)

hara – strych

harbiel – garbaty (pogardliwie)

hartać – przygarniać, mieszać

harłacz – krzykacz

harłactwo – pot. żydowska biedota

hapka – pętelka na guzik

hierhatać, hierhieczuć – o mowie Żydów lub Niemców

hojdanka – huśtawka, patrz szuhałka

hosyn – kawaler, narzeczony (pogardliwie)

hrebla – grobla, usypany wał ziemny przez bagno (dla celów komunikacyjnych)

hramatny – piśmienny

hrumak – zaspa

hrymnuć – upaść (całym ciężarem)

hryża – kłótnia, swarka, nadojadanie komuś

hubka – mech do krzesiwa (giergi)

 

I

inakszy (nakszy) – inny

 

J

jajesznia – jajecznica

jesionka – jesionka, palto

jejbohu – zarzekanie się, zaklinanie

 

K

kaczarha [j] – łopata do wyjmowania chleba z pieca

kalwo – pojedyncze źdźbło, krzaczek, sadzonka roślin lub warzyw z rozsady

kał – brud, błoto; ten sam rdzeń posiadają też kałtyha (brudaska, niechluja) oraz kałdoba (wybój na drodze)

kałdun – żołądek, brzuch

kałosza – nogawka, cholewa

kałupacca – dłubać

kamiel – dolna część pnia

kapica – kopka siana

kapla – kropla, czegoś znikoma ilość

kapleh – plecy, barki, kark

karomisło – drewniany kij ze zwisającymi na końcach metalowymi uchwytami z grubego drutu z hakami, przyrząd do noszenia na barkach dwóch wiader z wodą ze studni

karosta – trądzik

kastrula – garnek

katok – drewniany walec do wałowania (ubijania) ziemi na polu np. po posianiu trawy

karnizy – do wieszania zasłon i firanek

karzina – kwadratowy lub okrągły koszyk, spleciony z łozy, na zakupy, grzyby, jagody, warzywa itp.

kasza – babka ziemniaczana, również ugotowane tłuczone ziemniaki (biał. tałkanica)

kazytać – łaskotać, kazytki – łaskotki

kiła – przepuklina

klocki – zupa mleczna z kluskami ziemniaczanymi (miniaturowymi pyzami bez nadzienia)

kluczka – mały pogrzebacz do pieca (płyty kuchennej); albo kaczarha – większy

kłocza –włókno lniane (patrz: ciermiacz)

kłub – biodro

kłumki – pakunki, toboły

koj biedy — nic takiego, nic się nie stało, to błahostka, nie ma sprawy

kokuszki – na kokuszkach – pozycja w przysiadzie

kowarat – wrota zagumienne, brama

krop — koper

krusznia [j] – sterta uzbieranych polnych kamieni usuniętych z ornych zagonów

krypa – koryto wyżłobione z grubego pnia drzewa, poidło ustawione przy studni do pojenia krów i koni

kudziela – drewniany przyrząd do mocowania wełny lub lnu przy przędzeniu

kulbaka (albo kulasa) – laska do podpierania się, od słowa kulhać – kuśtykać, utykać

kulsza – udo

kumpiak – szynka

kuzaka – owad (ogólnie)

 

L

la! – patrz, zobacz, tam

lanta – [j] deska

lapioszka – ulepiona gałka z ugotowanych i potłuczonych kartofli

lisznia – do przesady, za dużo

lotać – biegać

 

Ł

łabanda – plotkara

łachudra – niechluja, albo zły człowiek

łani – zeszłego roku, łoński – ubiegłoroczny

łaszt – równo ułożone polana jedno na drugim np. przy ścianie budynku, patrz biaremia

łodar – nierób, hultaj, truteń

łupiny – obierki (z kartofli)

łupy – wargi (nieco wulgarnie), albo huby

 

M

machlar – kłamca

masowa – plastikowe (najpewniej od: zrobione z masy plastikowej)

małodźwo – pierwsze mleko od wycielonej krowy, pol. siara

miakina – plewy po wymłóceniu ziarna, poślad

monczka – cukier

musi – chyba, zdaje się

murza – śluma, zamurzany – zaśliniony (brudem)

 

N

na – masz, na tabie – masz ci (los)

nacia – częstujcie się, proszę, nacia chleba – weźcie chleba

nabryniać – nabrzmieć, spuchnąć

naroka – dosłownie narzekanie, kab nie było na minie naroki – żebym nie miał nikogo na sumieniu, aby nikt na mnie nie narzekał

na praszczkie – na skróty

nastolnik – obrus

nawałacz – mieszkaniec napływowy, ironicznie przybłęda

nawałaczka – pokrowiec na poduszkę

niamok – niemowa

niaŭżeli?, niaŭżo? – czyżby?

nigiegły – ułomny, niedołężny

nikudyszni – do niczego

niuch – węch

nyć, nytko – uczucie niestrawności

 

O

 

P

paciażka – szuba, palto

padło – padlina

pamiało – miotła do wygarniania żaru z pieca chlebowego

papałudnawać – zjeść obiad (śniadanie – paśniedać, kolację – pawiaczerać)

papeckany – pobrudzony, zabrudzony

parciany –

parszuk – prosiak, wieprz

pastka – pułapka (na myszy, szczury lub – skrzynkowa – na zwierzę)

paści – prawie

pawiestka – powiadomienie, informacja, wiadomość

paziachać – ziewać

piakotka – zgaga

piarewiasło – spleciona wiązka słoma do wiązania snopa

pierapieczka – podpłomyk, okrągły placek chlebowy spieczony z resztek ciasta z dzieży

pindal – hołysz, golas, biedak

plita – piec, trzon, kuchenny

pokuć – święty kąt w chacie, przeciwległy do drzwi wejściowych (nazwa pochodzi od pogańskiego boga o imieniu Pokuć, którego czczono, stawiając w tym miejscu jego posążki)

posik – pęcherz

poŭch – kret

praświetnaja hadzina (ni maju praśvietnaj hadziny, tak rablu; tak zaniaty rabotaj, szto praśvietnaj hadziny nie baczu – nie mam nawet chwili czasu, jestem tak mocno zajęty, mam multum pracy) – wolna godzina, swobodny czas

prostynia – prześcieradło

prydurak – głupek

pryharszcz – podwójna garść (za pomocą złączonych obu dłoni); patrz: żmienia (pojedyncza garść)

pryklop – piętno, łatka

prystać – zmęczyć się

prutok – pręt do robienia na drutach

puha – bat

puto – pęto do wiązania nóg konia na pastwisku

 

R

radzimka – znamię

radziużka – starta, wyświechtana płachta

rasoł – chłodnik, kwas (potrawa z posiekanej cebuli lub świeżych ogórków, zalanych śmietaną z dodatkiem wody, zaprawiona solą i octem; je się razem z kaszą – ugotowanymi utłuczonymi ziemniakami ze skwarkami)

rastapyrana – pokraka

razbeszczany – rozpieszczony, swawolny, nietrzymający się zasad

razchrestany – rozczochrany, rozchełstany

razora – bruzda

rażon – drąg, gruby patyk, konar

reszato – [j] przetak, sito [lit. reszetis, starop. rzeszoto]

rezgini – [j] przyrząd chłopski do noszenia słomy lub siana ze stodoły do chlewa (dwa kabłąki, półokręgi, wypełnione splecioną siatką z kwadratowymi dość dużymi oczkami, związywane sznurkiem, zarzucanym na ramię)

rezwa – żwawy, energiczny

rupić – coś, co nie daje spokoju

ryży – rudy

 

S

sachare – widły czterozębowe (dwuzębowe – wiły)

sarafan – rodzaj ubrania kobiecego

sechało – rozum, jon biaz sechała – on nie ma rozumu

sipko – określenie na mowę osoby z uszkodzonym narządem głosu

siut-tut – często, gęsto, tam-tam

skaby — żebra

skarynka — skórka chleba

skiba – orna ziemia przewrócona spod pługa, bok bruzdy

skibka – kromka chleba

sklep – piwnica (sklep jako obiekt handlowy to spółdzielnia)

skroź (usiudy) – wszędzie

skul – skąd (zhetul – stąd, stamtul – stamtąd)

skupiandzia – skąpiradło

słonczyk – zydel, stołeczek do siedzenia

smaha – pragnienie (picia)

smaktać – ssać

smalniak – drewienko z drobno porąbanego smolnego (zażywicowanego, stąd nazwa) polana jako rozpałka do pieca, łuczywo

spraŭlać – obchodzić, świętować

stania – starczy, wystarczy

stoŭgiar – [j] dureń, bałwan, tępak, szto staisz, jak stougiar? – co tak stoisz, jak dureń?; czaho staisz jak stołgier?! – czemu stoisz jak słup!?

suponia – rzemyk do ściskania chomąta

syszczyk – donosiciel

szaszok – tchórz

szczołak – płynna część zupy lub innej potrawy, rosół

szlapa, szlapanina – [j] chlupa, mokra pogoda, odwilż, grząski topniejący śnieg

szpil – drewienko do wiązania snopów

szuhałka – huśtawka, patrz hojdanka

szworań – [j] metalowy pręt; tak nazywano kawałek metalowego pręta, zwieńczonego przyklepanym daszkiem, służącego do łączenia przedniej osi fury z jej tylną częścią; tudzież szpila do wbijania w ziemię na końcu łańcucha pasącej się krowy

szychawać – mieć szczęście, por. biał. szancawać

szywarat-nawywarat – na odwyrtkę

 

Ś

świardziołak – wiertło (ręczne)

 

T

taczyło – toczydło (koło do ostrzenia narzędzi)

taczyć – ostrzyć noże, siekierę itp., albo coś łączyć, sztukować

tatu – tatusiu, ojcze

tedy – wtedy

trapkacz – dureń

tre, trebo – trzeba

treska – szczapa, rózga

tok – klepisko, „posadzka” w stodole, dawniej nawet w domu, wykonana z ubitej gliny zmieszanej z piaskiem

tryba – dukt (leśny)

tuzać – targać

tympendam – natychmiast (przywołanie), jak najprędzej

 

U

undytka – tam

upraŭlacca – robić obrządek w gospodarstwie, karmić świnie, krowy, konie, kury…

uziracca – patrzeć, spoglądać (po białorusku hladzieć, spahladać)

 

W

wałaczonnaje – prezent na Wielkanoc (wałokannie – wielkanocne kolędowanie)

wałoszka – bławatek, chaber (białor. wasilki, wasiloczki)

waniaje – oddaje, cuchnie

warenia – dżem

watoŭka – ocieplona paskami zaszytej waty płócienna robocza kurtko-marynarka

wazony – kwiaty w doniczkach

wiaroŭka – gruby sznur, lina

wiatroŭka – lekka kurtka

wienik – miotła

wojdzia – tutaj

wundzi – tam

wuszak – framuga od drzwi

 

Z

zahata – zewnętrzne ocieplenie ścian chaty do poziomu parapetów okiennych, zakładane jesienią ze słomy, suchych liści, gałęzi, chrustu; nazwa pochodzi od słowiańskiego słowa „гать”, którym przed wiekami określano udrażnianie dróg na mokradłach, w grząskich i bagnistych miejscach za pomocą nałożonych gałęzi i pni drzew

zakucnik – komornik, konfiskator

zanadzicca – w znaczeniu przynęty(o szkodnikach), zanadzilisa myszy – zawiodły się myszy, albo lis zanęcił się na kury

zapluszczyć – zmrużyć oczy

zaszpilać – zapinać (guziki)

zaŭsim albo zusim – całkiem, zupełnie, zaŭsim zabyŭso – zupełnie (całkiem) zapomniałem

ziajać – błyszczeć, świecić

złynia – resztka (czegoś bardzo mało) od kogoś, kto żałuje

znarok, naroczno– celowo, specjalnie, umyślnie

zwoczyć – zauważyć

 

Ż

żaŭruk – skowronek

żmienia – pojedyncza garść

żywina – zwierzyna hodowlana, inwentarz domowy

żywot – brzuch